Chcąc poznać historię Miasta i jego mieszkańców sprzed stuleci, nie musisz zaraz Szanowny Pasjonacie, uzbrojony w „Sitzfleisch” oddać się studiom sążnistych archiwalnych woluminów i roczników czasopism, wchłaniając przy tym nieodłączny każdej rzetelnej kwerendzie pył ubiegłych wieków – jak zwykli to czynić historycy zawodowi; nie, wystarczy zgłębić empirycznie wiecznie żywe – choć w istocie martwe upamiętnienia tamtych czasów: stare nagrobki na cmentarzach! Ma to jeszcze ten dodatkowy walor: obcowania z urzekającymi „okolicznościami przyrody”! I niech Cię nie zrazi – na przykład na Katolickim Cmentarzu Parafialnym mnogość świeżej daty nagrobków, lecz bez żenady, w gąszczu cyprysów i bukszpanów bliżej wejścia głównego szukaj starych, o „wymajzlowanych” ręką PRL-owskiego poprawiacza historii napisówek; nie zawahaj się też w razie czego poprosić o pomoc naszego Przyjaciela – Szefa Cmentarza o niku „gajetanoR” – z pewnością jej nie odmówi! O wiele łatwiej będzie na starszym, ale za to mniejszym cmentarzu w Starym Bielsku, najłatwiej zaś na tym urzekającym Cmentarzu Żydowskim przy ulicy Cieszyńskiej, no i na wszystkich cmentarzach ewangelickich – poza starym bielskim przy ulicy Frycza-Modrzewskiego, dostępnym tylko przy specjalnych okazjach lub za zezwoleniem Parafii przy Placu Marcina Lutra. Ale już trwają tam prace koncepcyjne nad urządzeniem ogólnie dostępnych Ogrodów Pamięci – czego wprost nie mogę się doczekać! We wcześniejszych wpisach były moje zdjęcia sprzed półwiecza wykonane przy ulicy Grunwaldzkiej i w Starym Bielsku, niestety nie posiadam zdjęć ze Starego Cmentarza Ewangelickiego w Białej, który naonczas nieudostępniony (pewnie dla ukrycia wyjątkowego wręcz sprofanowania nagrobków najzacniejszych Bialszczan przez komitetowo-magistrackich troglodytów!), udało się jednak nawiedzić po … przeskoczeniu młynówki, płynącej u stóp niskiego dosyć po stronie zachodniej Cmentarza murku… Wreszcie w 1962 roku nadarzyła się nam z Alicją i Tomeczkiem, przy okazji spaceru na Trzy Lipki, sposobność tym razem legalnego już odwiedzenia Nowego Cmentarza Ewangelickiego przy ulicy Listopadowej, poniżej Gimnazjum Polskiego. Z tą nazwą „nowy” to jednak trochę tak, jak z „Nowym Schroniskiem” nad Morskim Okiem, które zbudowano w … 1908 roku, podczas gdy „stare” – byłą wozownię, urządzono ledwo dziesięć lat wcześniej; tak też ten Nowy Cmentarz zbudowany został wg wzorcowego wręcz projektu wiedeńczyka Hansa Mayra w 1910 roku, a więc dzisiaj – mimo swej nazwy, jest już szacownym zabytkiem! I to nie tylko, był on i jest również ozdobą i chlubą naszego Miasta, podobnie zresztą jak cały okazały kompleks ewangelicki pomiędzy dzisiejszymi ulicami Grunwaldzką i Orkana, Słowackiego i Wyspiańskiego, tzw. „Ewangelicki Syjon”. Na zdjęciu archiwalnym zaś, przyciągający wzrok, zbudowany w 1932 roku, wolnostojący, urokliwy pawilonik grobowcowy, nazwany przez p. Profesor Ewę Chojecką w swej fundamentalnej pracy „Architektura i urbanistyka B-B do 1939 roku” - „klasycystyczną tempiettą”, znanej nam już, wielce zasłużonej dla Bielska i Olszówki Górnej rodziny Pieschów…